14 Ağustos 2024’te Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafından gerçekleştirilen Acil Durum Komitesi Toplantısı’nın ardından Maymun Çiçeği (mpox) hastalığının uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu oluşturduğu açıklanmıştır. Gelin hepbirlikte bu hastalık hakkında şimdiye kadar bilinenlere bakalım.

Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) Verileri

Genel Bakış

Mpox (maymun çiçeği), maymun çiçeği virüsünün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Ağrılı bir döküntü, büyümüş lenf düğümleri ve ateşe neden olabilir. Çoğu insan tamamen iyileşirken bazıları çok ciddi şekilde hastalanabilir.

Herkes mpox olabilir. Mpox, enfekte olmuş şu kaynaklarla temas yoluyla bulaşır:

Kişiler: dokunma, öpüşme veya cinsel ilişki ile

Hayvanlar: avlanma, derisini yüzme veya pişirme sırasında

Nesneler: kontamine çarşaflar, giysiler veya iğneler gibi

Hamile kişiler: virüsü doğmamış bebeklerine geçirebilirler

Eğer mpox olursanız:

Son zamanlarda yakın temas kurduğunuz kişilere bilgi veriniz

Tüm kabuklar düşüp yeni bir cilt tabakası oluşana kadar evde kalınız

Başkalarının yanında lezyonları kapatın ve iyi oturan bir maske takınız ve

Fiziksel temastan kaçınınız.

Bulaşma

Kişiden kişiye maymun çiçeği (mpox) bulaşması, ağızda veya genital bölgede bulunanlar gibi enfekte cilt veya diğer lezyonlarla doğrudan temas yoluyla gerçekleşebilir. Bu temas türleri şunları içerir:

• Yüz yüze (konuşma veya nefes alma)
• Cilt teması (dokunma veya vajinal/anal cinsel ilişki)
• Ağızdan ağıza (öpüşme)
• Ağızdan cilde temas (oral seks veya cildi öpme)
• Uzun süreli yakın temasta solunum damlacıkları veya kısa menzilli aerosoller

Virüs, vücuda kesik cilt, mukozal yüzeyler (ör. ağız, farenks, göz, genital, anorektal) veya solunum yoluyla girer. Mpox, evde yaşayan diğer kişilere ve cinsel partnerlere yayılabilir. Birden fazla cinsel partneri olan kişiler daha yüksek risk altındadır.

Hayvandan insana mpox bulaşması, enfekte hayvanlardan insanlara ısırıklar veya tırmalamalar yoluyla ya da avlanma, derisini yüzme, tuzak kurma, pişirme, hayvan cesetleriyle oynama veya hayvanları yeme gibi aktiviteler sırasında gerçekleşir. Hayvan popülasyonlarındaki virüs dolaşımının kapsamı tam olarak bilinmemektedir ve bu konuda daha fazla çalışma yapılmaktadır.

İnsanlar, mpox’u sağlık hizmetlerinde kesici yaralanmalar yoluyla, topluluk ortamlarında (örneğin, dövme salonları) veya kontamine nesnelerden (giysi veya çarşaflar) kapabilirler.

Belirtiler ve Semptomlar

Mpox, genellikle bir hafta içinde ortaya çıkan ancak maruziyetten 1–21 gün sonra da başlayabilen belirtiler ve semptomlara neden olur. Belirtiler tipik olarak 2-4 hafta sürer ancak bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde daha uzun sürebilir.

Mpox’un yaygın semptomları şunlardır:

• Döküntü
• Ateş
• Boğaz ağrısı
• Baş ağrısı
• Kas ağrıları
• Sırt ağrısı
• Enerji düşüklüğü
• Şişmiş lenf düğümleri

Bazı kişiler mpox’un ilk belirtisi olarak döküntü yaşarken, diğerleri önce farklı semptomlar gösterebilir.

Döküntü, sıvı dolu kabarcığa dönüşen düz bir yara olarak başlar ve kaşıntılı veya ağrılı olabilir. Döküntü iyileşirken, lezyonlar kurur, kabuklanır ve dökülür.

Bazı kişilerde bir veya birkaç cilt lezyonu bulunurken bazılarında yüzlerce veya daha fazla olabilir. Bu lezyonlar vücudun herhangi bir yerinde görülebilir, örneğin:

• Avuç içleri ve ayak tabanları
• Yüz, ağız ve boğaz
• Kasık ve genital bölgeler
• Anüs

Bazı kişilerde ayrıca rektumda ağrılı şişlik veya idrar yaparken ağrı ve zorluk olabilir.

Mpox olan kişiler, tüm yaralar iyileşip yeni bir cilt tabakası oluşana kadar bulaşıcıdır ve hastalığı başkalarına geçirebilir.

Çocuklar, hamile kişiler ve zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler mpox’tan kaynaklanan komplikasyonlar açısından risk altındadır.

Tipik olarak mpox’ta, önce ateş, kas ağrıları ve boğaz ağrısı ortaya çıkar. Mpox döküntüsü, yüzde başlayıp vücuda yayılır, avuç içlerine ve ayak tabanlarına kadar uzanır ve 2-4 hafta boyunca makül, papül, vezikül ve püstül aşamalarında evrilir. Lezyonlar ortası çökük hale gelmeden önce kabuklanır ve ardından kabuklar dökülür. Lenfadenopati (şişmiş lenf düğümleri) mpox’un klasik bir özelliğidir. Bazı kişiler semptom geliştirmeden enfekte olabilir.

Mpox olan kişiler çok hasta olabilir. Örneğin, cilt bakterilerle enfekte olabilir ve apseye veya ciddi cilt hasarına yol açabilir. Diğer komplikasyonlar arasında pnömoni, kornea enfeksiyonu (görme kaybına yol açabilir), yutma güçlüğü veya ağrısı, kusma ve ishale bağlı şiddetli sıvı kaybı veya yetersiz beslenme, sepsis (kan enfeksiyonu ve yaygın inflamatuvar yanıt), beyin iltihabı (ensefalit), kalp iltihabı (miyokardit), rektum iltihabı (proktit), genital organlar (balanit) veya idrar yolları (üretrit) sayılabilir. İlaçlar veya tıbbi durumlar nedeniyle bağışıklığı baskılanmış kişiler, mpox nedeniyle ciddi hastalık ve ölüm riski altındadır. HIV ile yaşayan ve iyi kontrol edilmeyen veya tedavi edilmeyen kişiler daha sık ciddi hastalık geliştirir.

Tedavi ve Aşı

Mpox tedavisinin amacı döküntüye bakım yapmak, ağrıyı yönetmek ve komplikasyonları önlemektir. Semptomları yönetmek ve olası sorunları önlemek için erken ve destekleyici bakım önemlidir.

Mpox aşısı olmak, enfeksiyonu önlemeye yardımcı olabilir. Aşı, mpox olan biriyle temas ettikten sonraki 4 gün içinde (veya semptom yoksa 14 güne kadar) yapılmalıdır.

Özellikle salgın sırasında yüksek risk altındaki kişilerin enfeksiyonu önlemek için aşılanması önerilir.

 Bu gruplar şunları içerir:

• Maruz kalma riski olan sağlık çalışanları
• Erkeklerle seks yapan erkekler
• Birden fazla cinsel partneri olan kişiler
• Seks işçileri

Mpox olan kişiler, diğer insanlardan izole edilmelidir.

Tecovirimat gibi, başlangıçta çiçek hastalığını tedavi etmek için geliştirilen çeşitli antiviral ilaçlar mpox tedavisinde kullanılmış ve bu konuda daha fazla araştırma yapılmaktadır.

Kişisel Bakım ve Önlemler

Çoğu kişi mpox ile 2-4 hafta içinde iyileşir. Semptomları hafifletmek ve başkalarına bulaşmayı önlemek için yapılması gerekenler:

• Mümkünse evde ve kendi odanızda kalın.
• Yaralara dokunmadan önce veya sonra, ellerinizi sık sık sabun ve su veya el dezenfektanı ile yıkayın.
• Döküntüleriniz iyileşene kadar başkalarının yanında maske takın ve lezyonları kapatın.
• Cildinizi kuru ve açık tutun (başkasıyla aynı odadaysanız kapatın).
• Ortak alanlarda eşyalara dokunmaktan kaçının ve bu alanları sık sık dezenfekte edin.
• Ağızdaki yaralar için tuzlu su ile gargara yapın.
• Vücut yaraları için oturma banyosu veya karbonat veya Epsom tuzlu ılık banyolar yapın.
• Ağrı için parasetamol (asetaminofen) veya ibuprofen gibi reçetesiz ilaçlar kullanın.

Yapılmaması gerekenler:

• Kabarcıkları patlatmayın veya yaraları kaşımayın, bu iyileşmeyi yavaşlatabilir, döküntüyü vücudun diğer bölgelerine yayabilir ve enfeksiyona yol açabilir.
• Kabuklar iyileşene ve altındaki yeni cilt oluşana kadar, lezyonlu bölgeleri tıraş etmeyin (bu döküntünün yayılmasına neden olabilir).
• Mpox’un başkalarına yayılmasını önlemek için, mpox olan kişiler enfeksiyon dönemi boyunca (semptomların başlamasından lezyonların iyileşip kabukların düşmesine kadar) evde veya gerekirse hastanede izole edilmelidir. Lezyonları kapatmak ve başkalarının yanındayken tıbbi maske takmak, yayılmayı önlemeye yardımcı olabilir. Cinsel ilişki sırasında prezervatif kullanmak mpox kapma riskini azaltır, ancak cilt teması veya ağız-cilt teması yoluyla bulaşmayı tamamen önlemez.

Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) Verileri

Bu kısımda sadece yukarıda paylaştığım verilerden farklı sizlere neler sunabilirim sadece onlara odaklandım. FDA’nın resmi sitesinde aşağıdaki verilerde yukarıda paylaştıklarıma ek olarak yer almaktadır :

Onaylanmış bir aşı ve virüsü ele almaya yardımcı olabilecek bir tanı testi bulunmaktadır.

Çiçek aşısı olan bireylerin mpox’a karşı bir miktar koruma sağlayabileceği düşünülebilir. Ancak, bağışıklığın gerçekten mevcut olup olmadığını etkileyebilecek birkaç faktör vardır. Bunlar arasında aşı uygulandıktan sonra gelişen lezyon (aşının uygulama yerindeki lezyon) ve aşının üzerinden geçen süre yer almaktadır.

Mpox için FDA onaylı tedavi yöntemleri bulunmamaktadır. TPOXX (tecovirimat) adlı ilacın mpox’u insanlarda tedavi etme güvenliği ve etkinliği henüz belirlenmemiştir.

Referanslar:

World Health Organization. (2023). Monkeypox. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox.

U.S. Food and Drug Administration. (2024). FDA mpox response. https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/mcm-issues/fda-mpox-response.