Probiyotik tarihi
Faydalı mikroorganizmaların sağlığı desteklemek ve ömrü uzatmak amacıyla tüketilmesi fikri 1900’lü yılların başlarından itibaren gündeme gelmiş ve bu durum “probiyotik” kavramının doğmasına zemin hazırlamıştır. Latince “pro” (için) ve Yunanca “bios” (yaşam) kelimelerinden türetilen bu terim ilk kez 1907 yılında Metchnikoff tarafından tanıtılmıştır. O tarihten bu yana bilim ve teknolojideki ilerlemelerle birlikte probiyotiklerin tanımı da değişmiş bilim insanlarının yorumlarına göre farklı anlamlar kazanmıştır. Probiyotiklerin tarihi, 100 yılı aşkın bir süreci kapsayan derin bir geçmişe sahiptir.
En uygun tanımı belirlemek zor olsa da günümüzde en yaygın kabul gören tanım Uluslararası Probiyotik ve Prebiyotik Bilimsel Derneği’ne (ISAPP) aittir. Gelin hep birlikte zaman içerisinde değişen probiyotik tanımlarını ve en çok kabul gören ISAPP tanımını hep birlikte aşağıdaki tablodan okuyalım.
Probiyotik tanımı
| Yıl | Bilim İnsanı/Organizasyon | Probiyotik Tanımı |
| 1907 | Elie Metchnikoff | Konakçıya sağlık faydaları ve uzun ömür sağlayan laktik asit bakterileri |
| 1953 | Werner Kollath | Sağlıklı bir yaşam gelişimi için gerekli aktif maddeler |
| 1965 | Daniel M. Lilly ve Rosalie H. Stillwell | Bir organizma tarafından salgılanan ve başka bir organizmanın büyümesini teşvik eden maddeler |
| 1992 | Roy Fuller | Konakçı hayvanın bağırsak mikrobiyal dengesini iyileştirerek faydalı etkiler sağlayan canlı mikrobiyal yem takviyesi |
| 2001 | Jurgen Schrezenmeir ve Michael de Vrese | Konakçının belirli bir bölgesindeki mikroflorayı implantasyon veya kolonizasyon yoluyla değiştiren ve böylece konak sağlığı üzerinde olumlu etkiler yaratan, yeterli sayıda canlı, tanımlanmış mikroorganizmalar içeren bir preparat veya ürün |
| 2001 | FAO ve WHO | Yeterli miktarda verildiğinde konakçıya sağlık faydası sağlayan canlı mikroorganizmalar |
| 2014 | ISAPP | Küçük bir dilbilgisel düzeltmeyle: Yeterli miktarda verildiğinde konakçıya sağlık faydası sağlayan canlı mikroorganizmalar |
Bu tablo, probiyotik tanımlarının zaman içinde nasıl evrildiğini ve farklı bilim insanları ile organizasyonlar tarafından nasıl yorumlandığını özetlemektedir.
Probiyotik kaynakları
Fermente gıdalar ve besin takviyeleri probiyotiklerin başlıca kaynaklarıdır. Fermente gıdalar genellikle canlı mikroorganizmalar içerir ancak bunların probiyotik etkileri ürünün işlenmesi ve sindirim sistemi yolculuğu sırasında azalabilir.
Probiyotik takviyelerde ise mikroorganizmalar CFU ile ölçülür ancak daha yüksek CFU sayısı her zaman daha iyi sağlık faydası sağlamaz. Ayrıca, takviye ürünlerin etiketlerinde mikroorganizmaların canlı kalıp kalmadığı ve ürünün etkinliği hakkında bilgi almak önemlidir.
Probiyotiklerde Bulunan Bakteri Türleri
Probiyotiklerde çeşitli mikroorganizmalar bulunabilir. En yaygın olanları Lactobacillus ve Bifidobacterium adı verilen bakteri gruplarına aittir. Ayrıca, bazı probiyotiklerde Saccharomyces boulardii gibi mayalar da kullanılabilir.
Unutulmamalıdır ki farklı probiyotik türleri farklı etkiler gösterebilir. Örneğin, belirli bir Lactobacillus türü bir hastalığı önlemeye yardımcı oluyorsa bu başka bir Lactobacillus türünün veya herhangi bir Bifidobacterium probiyotiğinin aynı etkiyi göstereceği anlamına gelmez.
Probiyotikler nasıl etki gösterir ? (Etki mekanizması)
İnsan sindirim sisteminde birçok mikroorganizma yaşar. Bu mikroorganizmalar arasında bakteriler, virüsler, mantarlar ve tek hücreli canlılar bulunur. Bu mikroorganizmaların türü ve aktiviteleri insan sağlığını ve hastalıkları etkileyebilir.
Probiyotikler sindirim sisteminde etkili olur ve bağırsaklardaki mikroorganizmaları etkileyebilir. Probiyotikler bağırsaklarda geçici olarak yerleşebilir ve bu kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bu farklılık kişinin mevcut mikrobiyotasına, probiyotik türüne ve sindirim sistemi bölgesine bağlıdır.
Probiyotiklerin sağlık üzerinde çeşitli etkileri olabilir. Bu etkiler, genel, tür özelinde ve suş özelinde mekanizmalarla gerçekleşir. Suş, bir tür içindeki farklı alt grupları ifade eder. Örneğin, “Lactobacillus” türü içinde farklı suşlar olabilir.
Genel etkiler, farklı probiyotik türleri arasında değişebilir ve patojen mikroorganizmaların büyümesini engellemek, yararlı maddeler üretmek ve bağırsaklardaki pH seviyesini düşürmek gibi işlevleri içerir. Tür özelindeki etkiler arasında vitamin üretimi, bağırsak koruyucu bariyerin güçlendirilmesi ve toksinlerin etkisiz hale getirilmesi bulunur. Suş özelindeki etkiler ise daha nadirdir ve bazı probiyotik suşları tarafından gerçekleştirilir. Bu etkiler arasında bağışıklık sistemi üzerinde değişiklikler, hormon sistemine etkiler ve sinir sistemi üzerinde etkiler bulunur. Bu mekanizmalar sayesinde probiyotikler, insan sağlığını ve hastalıkları geniş çapta etkileyebilir.
Probiyotiklerin etkileri belirli tür ve suşlara özgü olabileceğinden, yapılacak öneriler, tür ve suş bazında yapılmalıdır. Ayrıca farklı probiyotik türlerinin verilerini birleştirmek onların etkinliği ve güvenliği hakkında yanıltıcı sonuçlara yol açabilir.
Referanslar
Phumkhachorn, Parichat & Rattanachaikunsopon, Pongsak. (2023). Probiotics: Sources, selection and health benefits. Research Journal of Biotechnology. 18. 102-113. 10.25303/1805rjbt1020113.
National Center for Complementary and Integrative Health (NCCIH). (2023). Probiotics: What you need to know. National Institutes of Health. Available at: https://www.nccih.nih.gov/health/probiotics-what-you-need-to-know
Office of Dietary Supplements (ODS), National Institutes of Health (NIH). (2023). Probiotics: Health professional fact sheet. Available at: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Probiotics-HealthProfessional